Koordinatlar: 39°55′N 44°02′E
 Iğdır, Türkiye |
Siyasi haritası |
| Harita |
Türkiye'deki yeri |
| Bilgiler |
| Toplam nüfus |
168,634[1] (2000) |
| Şehir nüfusu |
102,648 (2000) |
| İlçe nüfusu |
60,000 (2000) |
| Yüzölçümü |
3,588 km² |
| Rakım |
850 metre |
| Koordinatlar |
39°55′N 44°02′E |
| Posta kodu |
76000 |
| Alan kodu |
0476 |
| İl plaka kodu |
76 |
| Yönetim |
| Ülke |
Türkiye |
| Coğrafi Bölge |
Doğu Anadolu Bölgesi |
| İl |
Iğdır |
| Belediye başkanı |
Nurettin Aras |
| Yerel yönetim site |
http://www.igdir.gov.tr/ |
Iğdır, Iğdır ilinin merkezi olan şehirdir. Türkiye'nin en doğusundadır. 27 Mayıs, 1992 tarihinde Kars' tan ayrılarak Türkiye'nin 76. ili olmuştur. 4 ilçe, 8 belediye ve 157 köyden oluşur. Merkez nüfusu 2000 sayımları itibari ile yaklaşık 60.000'dir.[2]
Önemli bir kültür kavşağında bulunan il Ermenistan, Azerbaycan ve İran'a sınırdır. İlin kuzey kesiminde yer alan Iğdır Ovası (eski adı Sürmeli Çukuru) ve doğu kesiminde bir çizgi halinde uzanan Dil Ovası ile 770 km² 'lik bir alanı kaplar.[3]
Türkiye'nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı'nın (5137 m.) yüz ölçümünün 3'te 1'i bu ilin merkezine bağlı olan Suveren Köyü'nün sınırları dâhilindedir. Ayrıca Ağrı Dağı ilin her köşesinden rahatlıkla görülebilmektedir.
Türkiye'nin doğusunda Ermenistan ile sınırı belirleyen Aras Nehri, Arpaçay ile birleştikten sonra Iğdır sınırları boyunca akar. Bu nehir Iğdırlıların bir nevi hayat damarıdır
Tarihçe
Iğdır'da yapılan arkeolojik çalışmalar bölgede yaşamın çok öncelerde başladığını ve bir çok uygarlığın bölgede yaşadığını ortaya çıkarmıştır.[5]
M.Ö 5000-4000 yılları arasında bölgeye ilk yerleşen Hurriler'den sonra M.Ö 3000-2000 yılları arasında Mitanniler, Hititler, Asurlar, Kimmerler, Medler, Persler, Sümerler gibi kavimlerin yerleştiği bilinmektedir. M.Ö 1200 tarihlerinde Hurriler'in soyundan geldiği kabul edilen Urartular bölgeye yerleşmiştir.[6]
M.Ö 642-226 tarihleri arasında Sasaniler'in egemenliğinde olan yöre, sürekli farklı kavimler arasında el değiştirmiştir. M.Ö 149 yıllarında Bulgar Türkleri'nden Arsaklı Türkmen göçebeleri Sakaları yenerek Karakale'yi kraliyet merkezi yaptılar. Yaklaşık 366 yıl Arsaklılar'ın elinde kalan bölgeye, zaman zaman Bizanslılar'da hakim olmuştur. 638 yılında, Ömer zamanında, Müslüman-Hristiyan savaşlarının ortasında kalmıştır. 1064 yılında Selçuklular'ın hâkimiyetine girmiştir. En parlak zamanını Selçuklular'ın egemenliğinde yaşamıştır. Bu parlak dönem, 13. yüzyıl'da Moğolların istilası sonucu son bulmuştur. Moğolların zayıflamasından sonra bölge sırasıyla Akkoyunlular'ın ve Karakoyunlular'ın sınırları dâhilinde kalmıştır. 1514, Çaldıran zaferiyle Osmanlılar'ın eline geçen bölgede Osmanlı egemenliği çok uzun sürmemiştir. 1746-1827 yılları arasında sürekli İran'ın kontrolüne girip çıkmıştır.[7]
Bölge 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) sonunda 42 yıl Rusların hakimiyetinde kalmıştır. Daha sonra yeniden Türklerin eline geçmesine rağmen 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi'yle Türk orduları çekilince, Iğdır ve çevresinin Ermenilerin toplu Türk katliamına sahne olduğu belirtilmiştir.[8]
Iğdır ve Çevresinde Ermeni Mezalimi
I. Dünya Savaşı sırasında Rus kuvvetlerinin, Osmanlı ve Rus Ermenilerinden kurulmuş olan gönüllü alayları Iğdır-Kars çevresini işgal etmeye başlayınca Osmanlı birlikleri altında bulunan Ermeniler Rusların tarafına geçmiş ve erkekleri savaşta bulunan Türk köylerinde bağımsız bir devlet kurmak için öldürme başlamışlardır. Rus ordusuna katılamayan bir grup Ermeni ise çeteler kurarak isyan etmiştir. Osmanlı kuvvetlerine arkadan saldıran Ermeniler; Osmanlı birliklerinin harekatını engellemişler, ikmal yolarını kesmişler, yaralı taşıyan konvoyları pusuya düşürmüşler, köprü ve yolları imha etmişlerdir. Ermeni saldırganların Iğdır ve Kars çevresindeki Müslüman halka yönelik öldürme hareketleri 1915 ve 1920 yılları boyunca sürmüştür. Özellikle 1917'de Rusya'da Ekim Devrimi'nin patlak vermesiyle Rus ordularında oluşan disiplinsizlikten dolayı Ermeniler iyice kontrolden çıkmıştır. Bu bölgelerin çevresindeki Müslüman ahali yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Rus işgali altındaki bölgelerde faaliyete geçen Ermeniler; küçük çocukları öldürmüş, hamile kadınları öldürmüş, Müslümanları öldürmüşler,kız çocuklarına şiddet uygulayıp onları tecavüz etmişlerdir. II. Kafkas Kolordu komutanlığından III. Ordu Komutanlığı'na 16 Mayıs 1916 tarihinde gönderilen mesajda durum açıkça ortaya konmuştur. "Ermeni çeteleri sadece 1918 yılı Nisan ayında Iğdır'da 800'ü aşkın Müslümanı katletmiştir." 21 Ağustos 1919 tarihinde 12. Fırka Kumandanı Osman Nuri 'nin 15. Kolordu Kumandanlığı'na göndermiş olduğu raporda; Ermenilerin mezalim yapacağı yerlerdeki Hıristiyanları bir bahane ile bölgeden çektikleri ve bu şekilde Iğdır ve Tuzluca(eski adı Kulp) civarındaki köylere aniden saldırarak öldürme ve yağmada bulundukları bildirmiştir. Ermeniler bu baskınlarda yararlılık gösteren Kars'taki Kürt reislerinden birini oldukça yüklü miktarda para vererek ödüllendirmiştir.[9] 2 Temmuz 1920 tarihli bir belge katliamın diğer bir boyutunu da ortaya koymaktadır. Belgede; Aralık civarında 1,500 çocuğu suya atarak boğan Ermenilerin bu hareketlerinden dolayı bölgede çocuk cesetleri yüzünden içme suyunun içilemez hale geldiği belirtilmiştir.[10] 5 Temmuz 1920 tarihli bir diğer raporda 1918 yılından beri Kars ve Iğdır çevresinde öldürülen Müslüman sayısının 25,000'i geçtiği kaydedilmiştir. Sağ kalan Iğdırlıların eli silah tutanı Milli Mücadele için Ankara'ya gitmiş, geri kalan kısmı ise Azerbaycan ve İran'a göç etmişler ve Cumhuriyet kurulduktan sonra eski yerlerine dönebilmişlerdir.[11]
14 Kasım 1920 tarihinde Kazım Karabekir Paşa'nın orduları tarafından kurtarılmıştır. 1924 yılında Doğubeyazıt'a bağlı bir Nahiye, 1934 yılında Kars'a bağlı bir İlçe olan Iğdır, 1991'de SSCB'nin dağılmasından sonra Kafkasya'da ortaya çıkan karışıklıklardan dolayı önemi artmasından dolayı Ardahan'la birlikte 1992 yılında Kars'tan ayrılarak İl olmuştur.[12]
Iğdır'ın adı; 24 Oğuz boyundan 21.si sayılan Üçoklar koluna mensup Oğuz Han'ın 6 oğlundan biri olan Iğdır Bey'den(İğdir boyu) gelmektedir.[13]
